بررسی روایت عزل و نصب شخصیتها در تاریخ بیهقی

چکیده تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی است که موضوع بخش هایی از آن تاریخ پادشاهی سلطان مسعود غزنوی است. این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، اطلاعاتی درباره تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی سلطان محمود غزنوی را نیز به دست می دهد. حکومت های ایرانی از قرن چهارم هجری به بعد به تقلید از حکومت بغداد به تشکیل نظام های اداری پیچیده روی آوردند. این تشکیلات اداری پیچیده در دستگاه حکومتی غزنویان نیز ادامه یافت. نظام حکومتی پیچیده نیاز به انتصاب افراد بیشتری برای اداره امور دارد و این افراد مدتی پس از انتصاب به دلایل گوناگون عزل شده، افراد دیگری به جای آنها نصب می شوند. ابوالفضل بیهقی در کتاب تاریخ خود، به تشریح و روایت این عزل و نصب ها پرداخته است. او به سبب تصدی شغل دیوانی، شاهد بسیاری از عزل ونصب ها بوده است و در صحنه هایی که حضور نداشته با نقل قولهای مستقیم از افراد مورد اعتماد، ماجرا را ردیابی می کند و شرح می-دهد. در دوره غزنوی بخصوص دولت سلطان مسعود، افراد از مقامهای پست به مناصب رفیع ارتقاء می یافتند. خودکامگی و حب و بغض امیرمسعود در عزل و نصب افراد، زمینه ساز رقابتهای سیاسی بین افراد می شد. در این دوره افرادی که به مقام های کشوری و لشکری منصوب شده اند، اغلب از پسریان و افراد معزول عمدتا از گروه پدریان هستند. منفعت طلبی، انتقام جویی، عصیان و سرکشی از قوانین دربار در این برهه از تاریخ به وفور مشاهده می شود. می توان گفت از میان همه فروگرفتنها، عزل «خوارزمشاه آلتونتاش»غیرمنصفانه ترین بود. او با آن همه راستی و وفاداری به حکومت غزنوی، جان خود را بر سر بی تدبیری سلطان مسعود از دست داد. بیهقی در بیان عزل و نصب ها، از عناصر داستانی ای چون توصیف، گفتگو، لحن، شخصیت پردازی و دیگر امکانات زبانی برای برجسته کردن و تأثیر و تأکید کلام خود سود جسته است. او با کاربرد عناصر داستانی و امکانات زبانی توانسته است از ملال انگیزی روایتها بکاهد و روایت تاریخی را در بیانی گیرا و جذاب به خواننده عرضه کند.